Prawa pracownicze osób z niepełnosprawnościami a dofinansowanie do wynagrodzeń

Wstęp

W Polsce jest około 4 miliony osób z niepełnosprawnością, z czego tylko około 10% jest aktywnych zawodowo. Osoby z niepełnosprawnością mają prawo do równego traktowania na rynku pracy i korzystania z wszelkich uprawnień przysługujących pracownikom. W tym artykule omówimy prawa pracownicze osób z niepełnosprawnościami i jak są one przestrzegane w Polsce.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w grudniu 2023 r. w Polsce było 4006,4 tys. osób, które posiadały ważne orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności (wydane przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności) albo orzeczenie o stopniu niezdolności do pracy (wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych).

Prawa pracownicze osób z niepełnosprawnościami

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Osoby z niepełnosprawnością mają prawo do:

• Równego traktowania na rynku pracy
• Korzystania z wszelkich uprawnień przysługujących pracownikom
• Uczestniczenia w turnusach rehabilitacyjnych
• Korzystania z pomocy i wsparcia w miejscu pracy

Kontrole przestrzegania praw pracowniczych

Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadza kontrole przestrzegania praw pracowniczych osób z niepełnosprawnościami. W latach 2022-2024 inspektorzy pracy przeprowadzili 3036 kontroli w 2402 podmiotach zatrudniających osoby z niepełnosprawnością. Kontrole wykazały, że naruszenia przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych występowały zdecydowanie rzadziej niż nieprawidłowości wynikające z ogólnych przepisów prawa pracy.

W skontrolowanych zakładach pracę świadczyło 330 tys. osób. Na podstawie stosunku pracy zatrudnionych było 257,5 tys. pracowników, w tym 106,7 tys. osób z niepełnosprawnością.

Łącznie w analizowanym okresie 3-letnim przeprowadzono 718 planowych kontroli w 561 zakładach pracy chronionej oraz 116 planowych kontroli w 114 zakładach aktywności zawodowej. Ponadto u 420 pracodawców na otwartym rynku pracy inspektorzy pracy przeprowadzili 434 kontrole warunków pracy pracowników z niepełnosprawnością, posiadających orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

Działalność prewencyjna

Poza sprawowaniem działalności nadzorczo-kontrolnej nad warunkami pracy osób z niepełnosprawnościami, inspektorzy pracy czynnie angażują się także w działalność prewencyjną związaną z zatrudnianiem takich osób. Organizowane są konferencje poświęcone zagadnieniom związanym z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych i respektowaniem ich praw.

Poza licznymi prelekcjami na konferencjach i seminariach, organizowanych przez organizacje samorządowe, fundacje, uczelnie wyższe czy lokalne oddziały PFRON i ZUS, inspektorzy pracy podczas różnych wydarzeń prowadzą także stoiska informacyjno-promocyjne, na których udzielają porad prawnych z zakresu prawa pracy, legalności zatrudnienia, bezpieczeństwa i higieny pracy; udostępniają też nieodpłatnie materiały informacyjne, publikacje i broszury wydane nakładem Państwowej Inspekcji Pracy, dotyczące zagadnień związanych w zatrudnieniem osób z niepełnosprawnościami.

Wnioski

Wyniki kontroli zakładów zatrudniających osoby z niepełnosprawnością wskazują na potrzebę kontynowania kontroli warunków pracy tych osób oraz prowadzenia działań mających na celu podnoszenie świadomości pracodawców i osób z niepełnosprawnościami chcących podjąć zatrudnienie.

Jednocześnie doświadczenia inspektorów pracy z przeprowadzonych kontroli wskazują, że pracownicy z niepełnosprawnością nie znają swoich praw pracowniczych wynikających z ich niepełnosprawności – dotyczy to szczególnie osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Pracownicy ci często nie korzystali z przysługujących im uprawnień, np. związanych z uczestniczeniem w turnusie rehabilitacyjnym.

Podsumowanie

Prawa pracownicze osób z niepełnosprawnościami są ważnym elementem polityki społecznej i gospodarczej Polski. Osoby z niepełnosprawnością mają prawo do równego traktowania na rynku pracy i korzystania z wszelkich uprawnień przysługujących pracownikom. Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadza kontrole przestrzegania praw pracowniczych osób z niepełnosprawnościami i prowadzi działalność prewencyjną związaną z zatrudnianiem takich osób.